'या' जगप्रसिद्ध मंदिराच्या गाभाऱ्यात देवाची मूर्तीच नाही, आजही पंढरीच्या विठ्ठलाची वाट पाहत उभं आहे मंदिर

Ashadhi Ekadashi 2025: पंढरपूरच्या विठ्ठलासाठी विजयनगर साम्राज्याचे सम्राट कृष्ण देवरायांनी हंपी येथे जगप्रसिद्ध विठ्ठल मंदिर बाधंले.

Ashadhi Ekadashi 2025: अवघ्या काही दिवसांतच आषाढी एकादशी येऊन ठेपली आहे. विठुमाऊलीच्या नावाचा गजर सुरू आहे. संत तुकोबा आणि ज्ञानोबा माउलींच्या जयघोषात हजारो वारकरी पंढरपूराकडे मार्गस्थ झाले आहेत. पण तुम्हाला माहितीये का अवघ्या महाराष्ट्राचा माउली असणाऱ्या विठ्ठलाचे एक मंदिर कर्नाटकातदेखील आहे. तसं पाहायला गेलं तर विठ्ठलाला कानडा विठ्ठल असंही म्हणतात. कानडाऊ विठ्ठलु.. कर्नाटकु, असा उल्लेख अभंगात आढळला जातो. कारण विठ्ठल कर्नाटकातून पंढरपुरात आला आणि येथेच राहिला, असंही म्हटलं जातं. आजही कर्नाटकात पंढरपूरच्या विठ्ठलाच्या प्रतीक्षेत एक मंदिर उभे आहे. 

कर्नाटकातील हंपी या गावात हे मंदिर आहे. अतिशय सुंदर आणि स्थापत्य शास्त्राच्या उत्कृष्ट नमुना आहे. तुंगभद्रा नदीच्या काठावर हे हंपी शहर वसले आहे. हंपीत अनेक मंदिरे आहेत. उत्कृष्ट कोरीव काम केलेली ही मंदिरे डोळ्यांचे पारणे फेडणारी आहेत. प्राचीन हिंदू विजयनगर साम्राज्याची राजधानी ही हंपी होती. हंपी येथील विरुपाक्ष मंदिर म्हणजे विठ्ठलाचे मंदिर प्रसिद्ध आहे. या मंदिराला जागतिक वारसा स्थळाचा दर्जा मिळाला आहे. या मंदिराचे बांधकाम 15 व्या शतकात कृष्ण देवराय यांनी केले होते. या मंदिराला विजया विठ्ठल मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते. 56 दगडी स्तंभावर हे मंदिर उभारले आहे. या 56 दगडी स्तंभावर हाताने थाप मारल्यानंतर ध्वनी निर्माण होतो. या मंदिराच्या परिसरात असलेला दगडी रथ हे मुख्य आकर्षण आहे. 

मंदिरात एकामागे एक चार पीठ आहेत. रथ पीठ, ध्वज पीठ, ज्योती पीठ, डाली पीठ आणि तुळशी वृंदावन. आपली घरात पूर्वीच्या काळी तुळशी वृंदावन असायचे ते कदाचित याच द्रविडी शैलीचा एक भाग होते. रथ पीठ म्हणजे दगडी रथ. त्यात विष्णूचे वाहन गरुड विराजमान आहेत. हा रथ म्हणजे हंपीमधील केंद्रबिंदू आहे. या दगडी रथाची चाके फिरून त्यामधून भगवान गरुड विष्णूला वंदन करायला जातात, अशी अख्यायिका आहे. 

मध्यभागी असलेल्या महामंडपात विठ्ठल मंदिर असून मंदिरातील गाभाऱ्यात पूर्वी विठ्ठलाची मूर्ती होती. आज मात्र गाभाऱ्यात मूर्ती नाही. आता ती मूर्ती महाराष्ट्रातील पंढरपुरात असल्याचे म्हटले जाते. मूर्ती तेथे नसली तरी मंदिराचे पावित्र्य आजही जपलेले आहे. आपल्या विठ्ठलासाठी कर्नाटकात मंदिर का बांधले गेले असेल, असा प्रश्न तुम्हालाही पडला असेल ना. तर त्यामागे एक अख्यायिका सांगितले जाते, त्यानुसार, राजा कृष्णदेवराय यांनी पंढरपुरातील विठ्ठल मूर्ती हंपीतील मंदिरात स्थापन केली होती. मात्र एकदिवशी विठुरायाने स्वप्नात विठ्ठलाला दृष्टांत देत मूर्ती पुन्हा पंढरीत प्रतिस्थापित करण्यात यावी, असा आदेश दिला. त्यानुसार कृष्णदेवराय यांनी विठ्ठलाची मूर्ती पुन्हा पंढरपुरात स्थापन केली. यामुळं नाराज झालेल्या कृष्णदेवराय यांनी पुन्हा या मंदिरात विठ्ठल मूर्तीच स्थापन केली नाही, अशी अख्यायिका सांगितले जाते.