)
26 July 2005 Memories: 26 जुलै ही तारीख ऐकली तरी मुंबईकरांना धडकी भरते. यामागचं कारणंही तसंच आहे. कारण 20 वर्षांपुर्वी याच दिवशी वरुण राजाची मुंबईकरांवर वक्रदृष्टी पडलेली दिसली. 24 तासात इतका पाऊस पडला की घड्याळाच्या काटावर धावणारी मुंबई ठप्प झाली. मुंबईत महापूर आला आणि मुंबईकर त्यासाठी सज्ज नव्हते. कुठे रस्ते जाम झाले, कुठे इमारती कोसळल्या, कुठे भिंत खचली. या सर्वात 1 हजारहून अधिक जणांना आपले प्राण गमवावे लागले. दरवर्षी 26 जुलै रोजी मुंबईकरांना तो दिवस आठवतो. ज्या घटनेला आज 20 वर्षे पूर्ण झालीयत. 26 जुलै 2005 रोजी मुंबई आणि महाराष्ट्राच्या इतर भागात झालेला अतिमुसळधार पाऊस आणि त्यामुळे आलेला महापूर हा भारतीय इतिहासातील सर्वात भीषण नैसर्गिक आपत्तींपैकी एक मानला जातो. यात मुंबईसह कोकण आणि पश्चिम महाराष्ट्रात मोठ्या प्रमाणात जीवित आणि मालमत्तेचे नुकसान झाले. त्यादिवशी नेमकं काय झालेलं? मुंबईचं किती नुकसान झालं? मुंबईकरांनी कसं आपलं स्पिरिट दाखवलं? याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.
2005 मध्ये मान्सूनचा जोर महाराष्ट्रात विशेषतः कोकण आणि पश्चिम महाराष्ट्रात जास्त होता. 26 जुलै रोजी अरबी समुद्रावरील कमी दाबाचा पट्टा आणि वादळी वातावरणामुळे मुंबई आणि आसपासच्या भागात अभूतपूर्व पाऊस पडला. मुंबईतील सांताक्रूझ हवामान केंद्रात 24 तासांत 944 मिमी पावसाची नोंद झाली, जी जगातील सर्वाधिक कमी वेळेत झालेल्या पावसाची नोंद आहे. यातील बहुतांश पाऊस (सुमारे 700 मिमी) अवघ्या 6 तासांत (दुपारी 2:00 ते रात्री 8:00) पडला.
26 जुलै 2005 रोजी मुंबई आणि आसपासच्या भागात गंभीर परिस्थिती निर्माण झाली. मुंबईतील सायन, कुर्ला, अंधेरी, सांताक्रूझ, वांद्रे, दादर, चेंबूर, आणि माहिम हे सखल भाग पूर्णपणे जलमय झाले. काही ठिकाणी पाण्याची पातळी 5-7 फूटांपर्यंत पोहोचली. मिठी नदी आणि इतर स्थानिक नाल्यांना पूर आल्याने पाण्याचा निचरा होणे अशक्य झाले. अनेक ठिकाणी गटारी आणि नाले कचऱ्यामुळे बंद होते, ज्यामुळे पाणी साचण्याचा धोका वाढला. उपनगरीय रेल्वे सेवा पूर्णपणे ठप्प झाली, आणि रेल्वे रुळांवर पाणी साचल्याने अनेक गाड्या अडकल्या.
या महापुरात सुमारे 1,094 लोकांचा मृत्यू झाला (महाराष्ट्र सरकारच्या अधिकृत आकडेवारीनुसार). यामध्ये पाण्यात बुडून, भूस्खलनात, आणि इमारती कोसळल्याने मृत्यू झाले. विशेषतः कुर्ला आणि साकीनाका परिसरात भूस्खलनामुळे अनेक घरे कोसळली, ज्यामुळे मोठी जीवितहानी झाली.
26 जुलैच्या महापुरात हजारो घरे, दुकाने आणि वाहनांचे नुकसान झाले. विमा कंपन्यांना अंदाजे 2,000 कोटी रुपये नुकसानीच्या दाव्यांचा सामना करावा लागला.शेती आणि पायाभूत सुविधांचेही मोठे नुकसान झाले, विशेषतः ठाणे, रायगड आणि रत्नागिरी जिल्ह्यांमध्ये खूप नुकसान झाले. वीजपुरवठा खंडित झाल्याने आणि रस्त्यांचे नुकसान झाल्याने दैनंदिन जीवन पूर्णपणे विस्कळीत झाले.
मुंबई-पुणे द्रुतगती मार्ग आणि इतर प्रमुख रस्ते बंद झाले होते. अनेक ठिकाणी रस्त्यांवर वाहने पाण्यात अडकली.छत्रपती शिवाजी महाराज आंतरराष्ट्रीय विमानतळ बंद करण्यात आले, आणि उड्डाणे रद्द झाली होती.टेलिफोन आणि मोबाइल नेटवर्कवरही परिणाम झाला, ज्यामुळे संवाद यंत्रणा कोलमडली होती.पालघर, ठाणे आणि रायगड जिल्ह्यांमध्ये पश्चिम घाट परिसरात भूस्खलनाच्या अनेक घटना घडल्या. यामुळे गावे आणि रस्ते बंद झाले होते.
2005 मध्ये भारतात राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण (NDMA) स्थापन झाले नव्हते. ते 2006 मध्ये स्थापन झाले. त्यामुळे स्थानिक प्रशासनाला बचाव आणि पुनर्वसन कार्यात मोठ्या अडचणी आल्या. या आपत्तीत मुंबईकरांनी दाखवलेली एकजूट आणि परस्पर सहकार्य उल्लेखनीय होते. स्थानिक नागरिक, स्वयंसेवी संस्था आणि सामान्य लोकांनी अडकलेल्या लोकांना अन्न, पाणी आणि निवारा उपलब्ध करून दिला. मुंबई हे भारताचे आर्थिक केंद्र असल्याने, या आपत्तीमुळे शेअर बाजार, व्यापार आणि उद्योगांवर मोठा परिणाम झाला.
944 मिमी पाऊस हा एक असामान्य हवामान घटना होती, ज्याला हवामान खात्याने “क्लाउडबर्स्ट” (ढगफुटी) असे संबोधले. मुंबईच्या गटारी आणि नाल्यांची क्षमता अपुरी होती, आणि कचऱ्यामुळे नाले बंद झाले होते.मिठी नदीच्या काठावर अनधिकृत बांधकामे आणि अतिक्रमण यामुळे पाण्याचा निचरा होणे कठीण झाले. 2005 मध्ये हवामान बदलाचा प्रभाव स्पष्टपणे दिसून येत होता, ज्यामुळे मुसळधार पावसाच्या घटनांची तीव्रता वाढली. ही कारणे समोर आली.
भारतीय लष्कर, नौदल आणि हवाई दलाने बचाव कार्यात महत्त्वाची भूमिका निभावली. राष्ट्रीय आपत्ती निवारण दल (NDRF) आणि स्थानिक पोलिसांनी अनेकांना सुरक्षित ठिकाणी हलवले.सरकारने तात्पुरत्या निवारा केंद्रांची व्यवस्था केली, आणि अन्न आणि पाण्याचे वितरण केले. या आपत्तीमुळे मुंबईतील पायाभूत सुविधा सुधारण्यासाठी अनेक उपाययोजना केल्या गेल्या:मिठी नदी स्वच्छता: मिठी नदीच्या काठावरील अतिक्रमणे हटवण्याचे आणि नदी खोल करण्याचे प्रयत्न सुरू झाले. मुंबई महानगरपालिकेने (BMC) गटारी आणि नाल्यांची क्षमता वाढवण्यासाठी प्रकल्प हाती घेतले.IMD ने अचूक हवामान अंदाज आणि सतर्कता यंत्रणा सुधारण्यावर भर दिला.
26 जुलैच्या आपत्तीने मुंबईकरांची संकटात एकजुटीने सामना करण्याची भावना अधोरेखित केली. स्थानिकांनी एकमेकांना मदत करताना दाखवलेली एकता आजही प्रेरणादायी आहे. या आपत्तीवर आधारित अनेक कथा, लेख आणि माहितीपट बनले. “तुम मिले” (2009) सारख्या चित्रपटात या आपत्तीचा संदर्भ घेण्यात आलाय. दरवर्षी 26 जुलै रोजी मुंबईकरांना या आपत्तीची आठवण येते, आणि हवामान अंदाजाकडे विशेष लक्ष दिले जाते.
Newsletter